Çin’in Wuhan kentinde başlayıp tüm dünyaya yayılan ve ülkemizde 24 binden fazla kişinin hayatını kaybetmesine neden olan korona virüs can almaya devam ediyor. Korona virüs hakkında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Ana bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alper Şener, ‘’Dr. Alper Şener, Ramazan ayı için ilk uyarısını yaptı. Şener, ‘’Toplu iftar ve teravih namazı yasak diye sakın üç beş aile bir araya gelmeyin. Herkes kendi evinde iftar ve ibadetini gerçekleştirsin’’ dedi.
EN FAZLA AŞILAMA DA EN FAZLA VAKA DA ÇANAKKALE’DE
Çanakkale’nin vaka sayısı artışı çok ilginç olduğunu belirten Dr. Alper Şener, ‘’Türkiye’de aşılama oranında birinci olan bir il en çok vaka artışında da açık ara önde. Türkiye aşılama oranı ortalaması %11.90. Çanakkale %18,79. Bence bu varyant etkisi çünkü Balıkesir’de aynı şekilde Salgın dinamiği her yerde farklı’’ dedi.
‘’ÇOĞU ÜLKE AŞI ÖNCELİK SIRALAMASINI BAŞLADIĞI GİBİ DEVAM ETTİRMİYOR’’
Aşılanma sırası hakkında konuşan Şener, ‘’Tüm dünyada bir sıralama var, bu gayet doğal, Sıralama; ölüm oranlarına bakılarak belirlenmiştir. Yangında ilk kurtarılacaklar gibi, düşünün. Çoğu ülke aşı öncelik sıralamasını başladığı gibi devam ettirmiyor, ettiremez de çünkü salgın dinamik ve insan davranışları değişken sahada ki görülen öncelikler ve aşı tedarik zinciri hesap edilerek sıralamada değişimler yapılıyor. Bizde ilk örnek öğretmenler oldu, mesela bizdeki aşı sıralaması önceliğine sonradan alınan gruplara bakıldığında öğretmenler- kolluk güçleri- haber/medya çalışanları- ...en son turizm sektörü çalışanları girdi’’ dedi.
‘’Şimdi gelelim itirazlara’’ diyen Şener ’’Bu değişimler gerekli mi? Evet, neden mi? Bir yıldır her kapanmaya itiraz var mı? Var. Maske takmam, özgürlüğümü kısıtlıyor diyen bir grup var mı? Var. Bizi eve hapis ettiniz, buna ne gerek var diyen var mı? Var. Filyasyon ekiplerini kovalayan, döven, hakaret eden, yanlış bilgi veren var mı? Var. Karantinada olup kaçan var mı? Var. Sokağa çıkma yasağını delmek için her türlü yolu deneyen var mı? Var. Kurallara uymayıp, ceza yiyince; kolluk güçlerine her türlü nezaketsizliği yapan var mı? Var. Evde kalın dedikçe, gizli gizli ev gezmesi yapan var mı? Var. Karantinaya alındığı yurt/ hastaneden kaçıp sonra özgürlüğümü kısıtladılar diye hekimi şikayet eden var mı? Var. Sadece işi iyileştirmek olan ve hayatını nerdeyse bu işe adamış kişilere hakaret eden bir troll grubu var mı? Var. Aşı gelmiş, hala olmayan kaçan var mı? Var. Aşılar ile ilgili bilip bilmeden spekülasyon yapan ve bunlara inanıp bilim insanlarına hakaret eden var mı? Var. Yani var oğlu var. Sonuçta burada devlet üstüne düşeni yapmış mı? Yapmış. Ben artık bu itirazları “Hoşafın yağı kesildi” ne benzetiyorum’’ şeklinde ifade etti.
‘’SEMPTOM OLMASINA RAĞMEN PCR'I NEGATİF ÇIKANLAR’’
Şener, varyantlar ile ilgili bulgular ve şüpheleri aktardı. ‘’Brezilya'da varyant koenfeksiyonu tanımlandı. Daha karşılaşmadığımız bir durum. Brezilya P1 ve yeni tanımlanmış VUI-NP13L varyantının birlikte enfeksiyon yaptığı gösterildi. Varyantlar ile ilgili daha ciddi kaygılarımız var artık. Daha bulaşıcı; biliyorduk. Daha ağır hastalık yapıcı ve öldürücü; biliyorduk. PCR'da tespit edilemeyenleri var; öğrendik. Antiviralller direnç olabilir; ciddi şüphe var. Yeniden ve uzun süren enfeksiyon yapabiliyorlar; ciddi şüphe var. Aşıdan kaçabiliyorlar; bazılarında gösterildi, hepsinde değil. Sahadan gözlemler Son zamanlarda antiviral tedaviyi uzatma gereği duyduğumuz hasta sayısı çok fazla geçen yıla göre ev içi temaslarda şunu çok sık duyar olduk... Semptom olmasına rağmen PCR'ı negatif çıkanlar’’ dedi.
‘’KONTROL ALTINDA TUTULMASI GEREKEN PAZARIN KENDİSİ VE SATIŞ YAPANLAR DEĞİL’’
Sorular üzerine açık pazar alanları nasıl olması hakkında görüşlerini belirten Şener, ‘’Alan genişletilmeli tezgah mesafesi+ kullanım alanı. Açık olduğu saatler kısıtlı ama gün sayısı fazla olmalı aynı gün çok kişi giriş yapmaması için. Lokasyonu, sayısı arttırılmalı... farklı bölgelerde olmalı ki- insanlar az mesafe ile alışverişini halledebilir olmalı. Günleri alışverişin tipine göre bölmek anlamsız giyim - kuşam günü, peynir günü, sebze/ meyve günü gibi çünkü bu defa farklı günlerde o alana giriş olacak, aynı zamanda o alana ulaşmak isteyen insan trafiği fazla olacak. Burada kontrol altında tutulması gereken pazarın kendisi ve satış yapanlar değil’’ diye ifade etti.
‘’CUMARTESİ YASAĞI İŞE YARAMAYACAK’’
‘’Gidişat iç açıcı değil’’ diyen Şener, ‘’Önlemlere uyumda düşme var. Zor olanı öneriyoruz birde zıt söylemler ile kafalar iyice karışıyor. Cumartesi yasağı işe yaramayacak çünkü çoğunluk cuma son dakikaya kadar dışarıda. Aşıda hızlanmak lazım %75 olmadan salgının bitmesi zor. Üç büyük şehre özel aşılama kampanyası lazım hastalık yükünü kırmak için’’ diye belirtti.
YERLİ AŞIDA FAZ ÇALIŞMALARI SÜRÜYOR
Yerli aşı ne zaman sorularına yanıt veren Şener, ‘’Erciyes üniversitesi aşısı ERUCOV- VAC adı ile çalışması devam ediyor, Faz 2’de görünüyor. 250 kişilik Faz 2 bitiş tarihi 30 Nisan 2022 görünüyor’’ dedi.
‘’ÜÇ BÜYÜK ŞEHRE ÖZEL AŞILAMA KAMPANYASI GEREKLİ’’
‘’Salgından çıkmak için hedefimiz nüfusun %75’ini aşılamak’’ diyen Şener, ‘’Doğal bağışıkları ihmal ettiğimiz de. Bu hızla aşılamaya devam edersek. İstanbul 06.08.2022. Ankara...04.03.2022. İzmir...31.01.2022. Çanakkale’de 30.10.2021’de bunu sağlıyorsunuz. Sonuç, kesinlikle üç büyük şehre Özel aşılama kampanyası gerekli’’ şeklinde ifade etti.
‘’SİNOVAC VE SİNOPHARM VARYANTLAR ÜZERİNE ETKİLİ’’
İnaktif aşının varyantlara ne kadar etkili olduğu hakkında görüşlerini paylaşan Dr Şener, ‘’Çin’den bir çalışma in vitro. Hastalığı geçirenlerin plazması 5 ay sonra ve 2 doz aşılamadan 2-3 hafta sonrası invitro nötralizasyon bakılmış. Vahşi virüs ( ilk suş), İngiltere ve Güney Afrika varyantı. Sonuç; plazma ve inaktif virüs aşıları Sinovac ve Sinopharm varyantlar üzerine etkili. Ama plazma daha etkili çıkmış’’ dedi.
‘’RAMAZANDA AŞILAMAYI HIZLANDIRMAK LAZIM’’
‘’Olgu sayılarındaki artış devam edecektir’’ diyen Şener, ‘’Kafe ve restoranların kapanması çok etkilemeyecektir. Bu grup ne yazık ki günah keçisi oldu sanki başka yerde bulaşmıyor gibi. Üç büyük şehirde hasta yükü fazla özel aşılama yapılmalı bu şehirlere. Toplu taşımada bulaşa engel olmak çok olası olmadı buralarda. Aşılama sırası doğru Tüm dünya bunu yaptı ama özel durumlar ve özel gruplar için sıralama değişimi yapıldı; bu da doğru kolluk güçlerini yazmıştım, daha önce 230bin kişi tek uygulamada sahaya çıkıyor ise bu grup kesinlikle risklidir. Ramazanda aşılamayı hızlandırmak lazım. Kurban zamanında yine insan trafiği artacak, çiftçiler gibi- hayvancılıkla uğraşanlar içinde takvim belirlenmeli. Türkiye'de %8'lerde aşılama, doğal bağışık ise %4'lerde... Bu toplam %25'i geçmeden değil normalleşmek. Konuşmayı bile düşünmek hata olur. Örnek Şili. Toplam %75'i geçince de tamamen normalleşiriz’’ diye ifade etti.
‘’HER İKİ AŞI DA ETKİN VE GÜVENİLİR’’
Aşıda sırası gelene artık Pfizer mi? Sinovac mı? Diye soruluyor. Dr. Şener, sorulara yanıt vererek, ‘’Aşıları üç ana temada kıyaslarız; güvenlik ( kısa ve uzun vadede), tolerabilite ( yan etkiler), immunojenite ( bağışıklığı uyarabilme). Bağışıklığı uyarabilme kapasitesi Biontech açık ara önde gibi...Faz3 çalışmalarında hem hücresel, hemde antikor ve Nab yanıtları inanılmaz iyi. Yan etkiler. Sinovac yan etkisi çok çok az hatta, ilginçtir lokal yan etki faz 3’te plaseboda daha çoktu. Biontech’in biraz fazla-ateş, üşüme, titreme gibi basit yan etkilerden. enfadenopati ve facial paraliziye kadar geniş bir yelpaze var...bir de ilginç bir durum var ki; diğer mRNA aşısında tanımlandı- kozmetik amaçlı dolgu yaptıranlarda dolgu yerinde ödem görüldü...LNP’e bağlandı. Güvenlik kavramının başında gebelik ve emzirme var...Biontech Faz3’de ciddi sayıda gebede uygulanmış. Erken dönem yan etki yok...Sinovac’da net veri yok...İki aşının güvenlik çalışmasına bakıldığında Biontech daha profesyonel o kesin! Sağlık Bakanlığı Biontech aşısı için belli merkezler belirledi duyurdu. Çanakkale’de ÇDH’da yaptırabilirsiniz. Sonuç; tercih sizin her ikisi de etkin ve güvenilir’’ dedi.
SALGINI HAFİFE ALANLARA SİTEM ETTİ
Dr. Şener, neden vakaların bu kadar arttığını değerlendirdi. Şener, salgını hafife alanlara sitem etti; ‘’Bence bu konuda daha yetkin uzmanlara sormak lazım... mesela şu cümleleri kuranlara! Maskeye gerek yok, ağzınızı burnunuzu su, karbonat ile çalkalayın! Korona virüs diye bir virüs yok! Laboratuvar virüsü bu. Virüs üretilmedi gösterilmedi. Maske öldürüyor! Maskede nanorobotlar var! 5G teknolojisinin oyunu bu! Kelle paça için geçer, normal grip gibi o kadar da öldürücü değil. PCR yalan yanlış sonuç veriyor! Etkisi bilinmeyen ilaçlar veriliyor, içmeyin! Sarımsak yiyin geçer. Aşı olmayın, çipleneceksiniz. Tüm gizli bilgilerimiz alınacak. Aşı korumuyor! Ve ne yazık ki bunları söyleyenlerin bir kısmı hekim. Yani çok şanslıyız. Konuya hakim bir sürü uzmanımız var’’ diye ifade etti.
‘’SADECE KORONA DEĞİL DİĞER HASTALARDA DA YIĞILMALAR OLACAK’’
Çanakkale için şimdiden olacakları söyleyeyim’’ diyen Şener, ‘’Hastane ve özellikle yoğun bakım yatağı sıkıntısı çıkacaktır. Yatak doluluk oranlarına, aldanmayın iş gücü olmadan yatak işe yaramaz- ve bu hastalar çok yakın takibi gerekenler. Acil servisler yoğundu; daha da artacak. Sadece korona değil- diğer hastalarda da yığılmalar olacak. Sağlık çalışanları zaten çok uzun zamandır fazla mesaide daha da artacak ve bu defa geçen yıla göre inanılmaz yüksek. Ve herkes yine bildiğini yapacak! Yazık Ateş düştüğü yeri yakacak!’’ dedi.
‘’AŞIDAN BAŞKA ÇIKIŞ YOK!’’
Mart 2020’den beri toplam Covid 19 Tanısı konulan hasta yaklaşık 3,5milyon nüfusun kabaca % 4’ü. Aşılama başladığından beri yapılan İki doz aşı olanın nüfusa oranı kabaca % 8. Salgın durumundan çıkmak için de %75’ e ulaşmak lazım. Biz aşılı ve doğal bağışıkta daha kabaca % 12’deyiz. İşte bu yüzden aşıdan başka çıkış yok! Özellikle Marmara ve Karadeniz’de son haftada da olgu sayısında artış hız kesmedi. Buralarda özel aşılama planlaması gerekli.
‘’YENİ ÖNLEMLERİN OLUMLU ETKİSİ OLACAKTIR’’
Şener, ‘’Cumartesi yasağını; cuma akşamına kadar dışarıda gezebiliriz gibi algılamayın. Yeni önlemlerin olumlu etkisi olacaktır. ama bunu kademeli kapanma gibi algılayın, istenildiği gibi olmaz ise... devamı mutlaka gelir. Aşının etkisini sahada görüyoruz; aşılanmayan gruptan 40-60 yaş arası hasta daha çok. Varyant virüs çok bulaşıcı- kapı arasında 1 dk görüşme ile virüsü alan hastalar var.. çok ama çok dikkat. Dipnot; aynı evde olupta enfekte olmayanlar, daha önce aseptomatik enfeksiyon geçirenler çıkıyor. Şehir efsanelerine inanmayın’’ dedi.
‘’HERKES ÜSTÜNE DÜŞENİ YAPAR İSE, BU İŞ BİTER’’
‘’Aşılamayı yaygınlaştırırken, önlemlere uyumu arttırmalıyız’’ diyen Alper Şener, ‘’ Ramazan ayını iyi değerlendirebiliriz. İki ay yoğun önlem ve aşı ile kontrol altına alabiliriz. Toplumsal mutabakat şart. Herkes üstüne düşeni yapar ise, bu iş biter’’ dedi.
‘’TOPLUMSAL MUTABAKAT ŞART’’
Açıklanan son renkli risk haritası koronavirüste gelinen tabloyu gözler önüne serdi. Tabloya göre Türkiye’nin yüzde 80’i kırmızıya boyandı. Alper Şener, ‘’Türkiye kırmızı oldu. Seyahat yasağı gerekli mi? Zaten illerdeki hasta oranları eşit olduğu için buna gerek yok. Kapanmalar genişletilmeli mi? Bu aşamada konuşulabilir ama, DSÖ'nün 27 ülkedeki analizine göre yasaklara uyum iyi olduğu ülkelerde işe yaramıyor...bizdeki uyumu iyi değerlendirmek lazım. Hafta sonu cumartesi yasağı işe yarar mı? Eğer son dakikaya kadar dışarıda kalırsak yaramaz. Toplumsal mutabakat şart. Yasaklara herkes farklı tepki veriyor. Bilgilendirme, şefkat ve ikna daha etkili olur. Sadece hafta sonu yasağı işe yarar mı? Yarar ama el birliği ile askerdeki çarşı iznine çevirmezsek’’ diye ifade etti.
AŞI SIRASI TARTIŞMASI
Aşılama sırası hakkında konuşan Şener, ‘’Tartışılan önemli konulardan biride; şu önce aşılandı? Ben niye bekliyorum? Sade vatandaşın bunu sorması normal, çünkü bunun gerekçelerini bilmiyordur. Ama bu konuda uzmanlığı olanların bunu gündeme taşımasını ya bilgi eksikliğine ya da başka şeylere bağlıyorum. Sonuç, Bakanlığın belirlediği sıralama doğru Tüm Dünya’da öncelikler böyle belirlendi. çünkü bilimsel... İngiltere Politize olmadan, sağlık politikaları hakkında görüş belirtirsek, birbirimize daha faydalı oluruz’’ dedi.
‘’SAĞLIK PERSONELİ TÜKENDİ, MORAL MOTİVASYON BİTTİ’’
Koronavirüsle mücadelede hata yapılan noktaları değerlendiren Şener, ‘’Kişisel tespitlerim; Önlemlere uyum az. Maske dedikçe hala gerçekten koruyor mu? diyenler var! Alan dışı hekim dışı herkes korona uzmanı oldu! O kadar ki; kimse yadırgamıyor? Gayet normal görüyor! Herkesin fikri var! Bu da gerçek bilgiyi süzemeyen toplumda inandırıcılığını yitirdi. O kadar ki PCR testini bile sorgulayan bir grup çıktı ortaya! Pozitif vaka/ hasta tanımında ki karmaşa güveni sarstı. Artık herkes her şeyi sorguluyor. Kelle paça hariç. Sağlık personeli tükendi, moral- motivasyon bitti. Filyasyon gibi çok zorlu bir süreçte ne yazık ki sağlık personeline doğru bilgi akışı yapılmaması, işimizi çok zorlaştırdı. Aynısını vatandaş yaptı. Aşılar ile ilgili kesinliği olmayan bilgiler ulu orta tartışıldı. Aşılara güven sarsıldı. Hala kafasında soru işareti olanlar var’’ diye konuştu.
‘’SALGIN VAR VE HASTALIK GERÇEK’’
Şener, ‘’Önlemlere toplumsal mutabakat ile tam uyum şart; maske +mesafe+el hijyeni...kapalı- kalabalık alandan uzak durun. Şikayetiniz var ise- PCR testinizi yaptırın ve temaslı takibi için doğru bilgi verin. Aşı sıranız gelince, randevunuzu alın ve aşınızı yaptırın. İşin şakası yok. Salgın var ve hastalık gerçek. Bunu ancak birlikte hareket ederek yenebiliriz’’ dedi.
Mehmet Kuzey