Nusret (Nusrat) Mayın Gemisi mayınları dökmek için neden Erenköy Körfezini (Karanlık Limanı) Seçti? Mayınlar hangi yönde denize bırakıldı? Gemi kaptanı, göreve çıkmadan önce özellikle balıkçılardan ne tip bilgiler aldı? Mayınlar neden Çanakkale Boğazının en geniş yerine dizildi? Mayınlar döşenirken boğaz akıntıları dikkate alındı mı? 107 yıl sonra akıllara takılan birçok konu ve soru var. Gözlemlere dayalı görüşlerimi aktararak, sorulara hep birlikte cevap aramaya çalışalım. Konuyu verilerle tartışmaya açarak Nusret Mayın Gemisi kahramanlarının aklından geçenleri okumaya çalışalım.
Nusret; I. Dünya Savaşı Çanakkale Deniz Savaşlarında büyük bir başarı gösteren, Malatya Arapgir’li Cevat Paşa'nın emriyle Osmanlı Donanması ve Türk Deniz Kuvvetleri'nde hizmete giren mayın dökücü bir gemidir. Asıl ismi Nusrat olan ama zamanla Nusret olarak kullanılan gemi, 1911 yılında Almanya'nın Kiel şehrinde kızağa çekilmiş ve 1913 yılında Osmanlı Donanması'na katılmıştır.
1915 ilkbaharında uzun süredir Boğaz'ın girişindeki tabyaların bombalanması, keşif uçuşlarıyla ve mayın temizleme gemilerinin faaliyetleri ile saldırıya geçeceği kesinleşen Müttefik Donanması artık saldırı için gün sayıyordu. Müstahkem Mevkii Komutanlığı 26 mayını Karanlık Liman'a dökme kararı aldı (Vikipedi, 2020).
Karanlık Liman Harekâtı; 7 Mart'ı 8 Mart'a bağlayan gece Yüzbaşı Tophaneli İsmail Hakkı Bey ve Müstahkem Mevkii Mayın Grup Komutanı Yüzbaşı Hafız Nazmi (Akpınar) Bey komutasındaki Nusret mayın dökücü gemisi, düşman gemilerinin projektörlerine aldırmadan Anadolu yakasındaki Erenköy'deki Karanlık Liman'a mayınlarını bıraktı. Geminin çarkçı başısı ön yüzbaşı Çarkçı Ali Yaşar (Denizalp) Efendi'dir. Mayınların bırakılmasının sonrasındaki günlerde İngilizler, deniz ve hava keşifleri yapmış ama bu mayınları bulamamışlardır.
8 Mart gecesinde Türkler, İngiliz komutasındaki donanmanın haberi olmadan Erenköy Koyu'na paralel olarak 26 mayın dökmüşler ve saldırıda bulunan keşif gemileri, aramaları esnasında bunlara rastlamamışlardı. Türkler bu mayınları düşman donanmasının manevra sahasına koyarak saldırganları şaşırtmışlar ve baş döndürücü bir zafer kazanmışlardır. Nusret Mayın Gemisi tarafından o gece atılan o incecik çelik halat ucunda sallanan yirmi altı mayın savaşın kaderini değiştirmiştir.
7 Mart'ı 8 Mart'a bağlayan gece Nusret mayın dökücü gemisi Yüzbaşı Tophaneli İsmail Hakkı Bey ve Müstahkem Mevkii Mayın Grup Komutanı Yüzbaşı Hafız Nazmi (Akpınar) Bey komutasında düşman gemilerine aldırmadan Anadolu yakasındaki Erenköy'deki Karanlık Liman'a mayınlarını bıraktı.
Karamenderes Nehri (Skamander), Kaz Dağı'ndan doğar ve Çanakkale Boğazı ile Ege Denizi'nin kesiştiği bölge olan Çanakkale Boğazı'na dökülür. Taşıdığı su boğazın tuzlu suyuna göre hafif olduğu için boğazın Anadolu yakasında ters akıntı oluşturur. Boğazın tümünde; akıntı Marmara Denizinden Ege Denizi yönünde üst akıntı olduğu halde Karamenderes'in denize kavuştuğu yerden Karanlık Liman (Güzelyalı) yönünde, boğazın kalan kısmından farklı olarak ters üst akıntı oluşur.
Nusret Mayın Gemisini kullanan kahramanlarımız kanımca bu durumun farkındaydı. Mayınları Anadolu kıyısına paralel olacak şekilde dizdiler. Mayın dökme görevine başlamadan birkaç gün önce yöre balıkçıları ile görüşüp ters akıntı ile ilgili bilgileri aldıkları düşünülmektedir.
Neden Karanlık Liman? Bu ad nereden kaynaklanıyor? Sabah güneş doğduğunda Anadolu yakasında Erenköy dolayındaki yüksek tepeler nedeniyle güneş Karalık Liman (Erenköy Körfezi) alanını, sabahın geç saatlerinde aydınlatır. Sabahın erken saatlerinde ise söz konusu alan karanlıkta kalır. Kanımızca Nusret gemisinin kahramanları planlarını yaparken bu durumu da dikkate almışlardı. Düşman döşenen mayınları sabahın erken saatlerinde Erenköy Körfezi karanlık olduğu için görememişlerdi.
Karanlık Liman - Erenköy Körfezinde oluşan ters akıntıyı yöre balıkçıları çok iyi biliyordu. Truvalılar ters akıntıyı kullanarak, gemilerini Ege Denizi girişindeki Karamenderes nehrinin boğaza kavuştuğu kıyıdan soktular. Ters akıntıyı arkalarına alarak boğaz içinde daha kolay ilerleyebildiler. Boğazın ters akıntısını bizlere gösteren iki gözlemimiz oldu. Karamenderes Deresi beslenme alanı Kaz Dağları’na kadar uzanmaktadır. Yoğun yağmur yağdığında derenin beslenme alanından taşınan çamurlu su Karamenderes deresinin boğaza kavuştuğu yerden Marmara Denizi yönünde (Güzelyalı- Karanlık Liman yönünde) akarak boğazın mavi suları üzerinde akıntı yönünü belli edecek şekilde bir yaygı oluşturur (Şekil 4). Bilindiği gibi müsilaj oluşturan bakteriler tatlı suyu sever. Bu nedenle yazı aylarında müsilaj oluşumu Karamenderes Nehri ağzından başlayarak boğaz içine yayılmıştır. Bu işlem nedeniyle Erenköy Körfezi alanında oluşan ters akıntı bir kez daha belgelenmiştir (Şekil 5). Bu alandaki ters akıntı oluşumunu Nusret kahramanları gibi Truvalı gemiciler de biliyordu. Bu nedenle mayın dökülmesi ters akıntı dikkate alınarak planlandı. Truva denizcileri gemileriyle Ege Denizi'nden boğaza girerken Anadolu kıyılarına (Erenköy Körfezi kıyılarına) yakın olan ters akıntıyı kullanarak boğaza girişlerini kolay hale getirmişlerdir. Boğazın Avrupa yakasından Ege Denizi yönünde akan güçlü üst akıntıdan kaçmışlardır. Erenköy Körfezindeki ters akıntılar Türk Deniz Araştırmaları Vakfı tarafından hazırlanan haritalarda gösterilmiştir (2021).
Devam Edecek...