Türkiye Cumhuriyeti’nin sembolik anıtlarından biri olan Çanakkale Şehitler Abidesi’nin yapımının üzerinden tam 63 yıl geçti. Atatürk’ün yapım emrini 1928 yılında verdiği ancak yapımı imkânsızlıklar nedeniyle uzun yıllar süren Çanakkale Şehitler Abidesi’nin yapımında Türkiye’nin doğusundan batısına yaşayan vatandaşların, spor kulüplerinin, ünlü sanatçıların, askeri öğrencilerin ve gazetecilerin payı var. Yapımı uzun yıllar süren bu sembol anıtın hikayesi, Türkiye’nin bir olunca her şeyin üstesinden gelebileceğinin kanıtı niteliğinde…
Türk Bayrağı’na al rengini veren şehitlerimizin kanları, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulmasındaki yolun esası ve yaşamaya devam etmesinin teminatı. Binlerce yıldır gerçekleşen savaşlarda yüz binlerce Türk askeri, aileleri ve devletleri uğruna canlarını savaş meydanlarında korkusuzca verdiler. Birinci Dünya Savaşı’nda Anadolu’yu ele geçirmek isteyen İtilaf devletlerine karşı Çanakkale’de verilen destansı mücadelede de Türk askeri göğsünü vatanına siper etti.
Gelibolu Yarımadası'nda Osmanlı İmparatorluğu ile İtilaf Devletleri arasında 1915 yılında yapılan deniz ve kara muharebelerinde bilinen yaklaşık 77 bin Türk askeri şehit oldu. Çeşitli kaynaklara göre Türklerin kayıplar ve yaralılar ile birlikte zayiatı toplamda 213 bin 882 Türk askeridir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ‘Anafartalar Kahramanı’ olduğu bu büyük savaşta elde edilen zafer, günümüz Türkiye’sinin kuruluşunun yolunu açtı.
Yapım emrini Atatürk verdi
Bu denli önemli bir zaferi taçlandırmak için önemli bir anıt gerekmekte olduğunun farkında olan Atatürk, cumhuriyetin ilanının ardından cumhurbaşkanı iken 1928’de Çanakkale’ye geldiğinde halk şehitleri için bir anıt isteğinde bulundu. Büyük Önder, aldığı bu kararı dönemin Türk Tarih Kurumu Başkanı Afet İnan’a ileterek, İnan’ı bölgeye gönderdi. İnan’ın incelemesinin ardından Atatürk’ün, Gelibolu Yarımadası’na abide inşa edilmesi talimatını gerekli kurumlara bir süre sonra iletir. Zorlu savaşlardan çıkmış ve temelleri atılan devletin bu anıtı inşa etmeye gücü o dönemde yoktu.
Yarışma düzenlendi
Aradan geçen yılların ve Atatürk’ün vefatının ardından 1943 yılında Milli Türk Talebe Birliği (MTTB), 1943’te inşaat için devlet yöneticilerinden talepte bulundu. O yıl Milli Savunma Bakanlığı tarafından düzenlenen, 37 projenin katıldığı yarışmayı mimarlar İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş kazandı. Ancak proje yine maddi imkansızlıklar nedeniyle yine hayata geçirilemedi.
Temel 1954’te atıldı
Çeşitli defalar meclis gündemine gelen konu, bir öğrenci kuruluşu olan Millî Türk Talebe Birliği'nin 1952 Nisan’ında Çanakkale Valiliği'ne ve hükümete başvurması sonucunda yeniden Türk kamuoyunun gündemine girdi. Başvuru Bayındırlık Bakanlığı tarafından kabul edildi ve çalışmalar başladı. Daha önce Millî Savunma Bakanlığı tarafından açılan yarışmada birinciliği kazanan projenin yapılması kararlaştırıldı. İnşaatın takibi ve organizasyonu için başkanlığını Emin Nihat Sözeri''nin yaptığı 9 kişilik "Çanakkale Şehitleri Abidesi İnşaatına Yardım Komitesi" adıyla bir komite kuruldu. Abidenin Hisarlık Tepe’de yapılmasına, betonarme olarak inşasına ve üzerinin granit kaplanmasına karar verildi. Çanakkale Şehitleri Abidesi İnşaatına Yardım Komitesi’nin yaptığı yardım çağrısı, büyük bir yardım kampanyasına dönüştü. İnşaatın temeli 17 Nisan 1954’te atıldı.
Kampanyada herkes tek yürek oldu
Bu kampanyaya Türkiye’nin dört bir yanından yardım yağdı. İşçiler fazla mesai yapıp kazançlarını bu kampanyaya gönderdi. Kadınlar yaptıkları oyaları satıp bunların paralarının inşaat için kullanılmasını istedi. İstanbul sosyetesinin kadınları, özel araçlarını dolmuş yaptı. Siirt’te kadınlar, üzerinde abide figürü olan battaniyeleri dokuyup sattı. Askeri okullarda yardım amacıyla yarışmalar düzenlendi.
Zeki Müren ve Musevi asıllı Türk müzisyen ve sinema oyuncusu Dario Moreno konser veriyor, tiyatro sahneliyordu. Ressamlar resim yapılıp, eserlerinden gelen geliri Şehitler Abidesi’nin yapımında kullanılmak üzere bağış yapılıyordu. Kampanyaya destek olması amacıyla o dönemin popüler futbol kulüpleri Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve Vefa’nın katıldığı ''Abide Kupası'' adı altında turnuva düzenlendi. 100 bin liranın üzerinde toplanan gelirler, abidenin inşasına ayrıldı.
Gövde inşaatı 1959’da tamamlandı
Bu kampanyanın ardından Milliyet gazetesi tarafından ikinci bir kampanya başlatıldı. Milliyet gazetesin muhabiri Necmi Onur’un inşaatın yarım kaldığına dair haberi ve gazetenin yazarı Refi Cevat Ulunay’ın yazıları üzerine kamuoyu konuya büyük ilgi gösterdi. 1954’e kadar süren kampanyayı gazeteci Abdi İpekçi yönetti. 100 bin liralık bir yardım toplama hedefiyle başlayan kampanya 18 Mart 1958’de son bulduğunda 1 milyon 686 bin 251 liralık hasılata ulaşıldı. Abidenin gövde inşaatı, 18 Eylül 1959 tarihinde tam olarak tamamlandı.
1973’te Milli Park ilan edildi
Abidenin resmi açılışı, Anafartalar Zaferi’nin 45. yıl dönümüne denk gelen 21 Ağustos 1960 tarihinde gerçekleşti. Abidenin açılışını dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay yaptı. Abidenin bakım ve personel işleri, 1962 yılında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı’na devredildi. Orman Genel Müdürlüğü, Gelibolu yarımadasını 1973''te "millî park" ilan etti. 1971 yılında İngiliz Kraliçesi II. Elizabeth’in de bulunduğu bir törende abidenin altında bir savaş müzesi açıldı. Burada Çanakkale Savaşları’ndan kalma kalıntı ve dokümanlar sergilenmeye başladı. Savaş Eserleri Müzesi daha sonra Kabatepe Müzesi’ne taşındı
2007’de son şeklini aldı
Ana kaidenin ayaklarındaki rölyefler 2002 yılında tamamlandı, 2004 yılında tören alanı ve sembolik şehitlikte değişiklikler yapıldı. 2005 yılında restorasyondan geçen anıt, 2007 yılında bulunduğu alana yeni şehitlik inşa edilmesiyle son şeklini aldı. Sembolik kabirlerde üzerinde şehitlerin isimleri yazan çift cam şeklindeki kabir taşları değiştirildi. Saydamlık ve yağış nedeniyle okunamaz durumdaki isimleri belirgin hale getirebilmek için camların arasına Türk Bayrağı motifli saydam olmayan plakalar yerleştirildi.
Mehmetçiğin “M” harfi
Yüksekliği 41 metre 70 cm olan abide, 625 metre karelik bir alanda dört ayak üzerinde yükselmekte. Uzaktan bakıldığında Mehmetçiğin “M” harfi şeklinde gözükmektedir. Abidenin tavanına mozaikten bir Türk Bayrağı işlendi. Abidenin girişinin sol tarafında ise 1992 yılında yaptırılan sembolik şehitlik, yurdun her köşesinden Çanakkale’ye koşarak canlarını veren şehitlerimiz için yaptırıldı.
Atakan Alkış
kaynak: Wikipedi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Murat Kıray