Çanakkale Boğazı Ege Denizi girişinde Seddülbahir ile Erenköy arasında boğazın diğer kısımlarına göre çok geniştir. Burada genişlik 8050 metreye ulaşır. En dar yeri olan Kilitbahir Çanakkale arasında ise 1420 metredir. Erenköy Körfezinin olduğu alanda genişliğin nedeni nedir sorusuna cevabımız, faylar olacaktır (Şekil 6 ve 7) Güzelyalı’dan Ege Denizi çıkışına kadar olan alanda Anadolu yakasında kıyıyı etkileyen 5 fay saptanmıştır. Şekillerde görüldüğü gibi fayların batı bloğu güneye kaymıştır. Jeolojide sol yanal atımlı fay olarak tanımladığımız fayların birlikte çalışması ile Erenköy Seddülbahir arası genişlemiştir.
Erenköy Körfezinin Anadolu yakasında kıyı çizgisini basamaklar halinde güneybatıya kaydıran doğrultu atımlı faylar vardır. Bu faylar nedeniyle kıyı belirgin bir şekilde yer değiştirmiş ve bu nedenle Çanakkale Boğazı bu alanda genişlemiştir (Perinçek 2006, Perinçek 2022).
360 tonluk mütevazi Nusret Mayın Gemisi güçlükle elde edilen son 26 mayını 100’er metre arayla 11. hat olarak Erenköy’de tespit edilen müttefik gemilerin manevra sahasına dökmekle görevlendirilmişti. Gece zifiri karanlıktı. Nusret siyaha boyanmış olup tüm ışıklar söndürülmüştü. Mürettebatın sigara içmesi dahi yasaktı. Gemi Erenköy açıklarında sahile yöneldi. Mayın dökme hattına girdi. Görev bittikten sonra, saat 10.30 da Müttefik gemileri boğazdan içeriye girmeye başladı.
Kayıtlarda Nusret Mayın Gemisinin mayınları Ege denizi yönünde giderken döktüğü belirtilmektedir. Bu makalede ise gerekçeler gösterilerek mayın dökme işleminin farklı bir şekilde yapıldığını ileri sürülmektedir. Şekil 7 de belirtildiği gibi Nusret gemisi boğazda hakim olan Ege Denizi yönündeki akıntıyı arkasına alarak Mayın döşeyeceği Erenköy Körfezine yaklaşmış daha sonra manevra yaparak Karamenderes Nehrinin yarattığı ters akıntı alanına girmiştir. Bu akıntı boğazın Ege yönündeki akıntısına göre daha yavaştır. Nusret Erenköy önlerinde (Karanlık liman alanında) ters akıntıyı arkasına alarak Güzelyalı önlerine varmış ve burada taşıdığı 26 mayını denize bırakmaya başlamıştır. Böylece gemi makinelerini çok az kullanarak, akıntı yardımıyla hareketini sürdürmüştür. Önce güçlü akıntı ile Ege Denizi yönünde hızla ilerlemiş daha sonra makinalarını çalıştırıp, mavera yaparak güçlü akıntı alanından çıkıp, gücü az olan ters akıntıyı arkasına alarak mayın döşeyeceği alana yaklaşmıştır (Şekil 7). Bu aşamada makinaların yavaş tempo ile çalıştırıldığını düşünüyorum. Zira Çanakkale yönünde arkasından iten ters akıntı Nusret gemisinin görevini yapıp alandan ayrılması için yeterli değildi. Konu Hamit Naci Mavi Vatan Vakfı başkanı Emekli Amiral Cem Gürdeniz başkanlığında düzenlenen “Çanakkale Boğazı’nda, Nusret Mayın Gemisi İçin Anı Dalışı” toplantısında gündeme getirilmiş ve Nusret Mayın Gemisi mayın dökme işleminin kayıtlarda anlatılanlardan farklı olarak gerçekleştirildiği, mayın dökülürken Erenköy Körfezinde var olan ters akıntının dikkate alındığı vurgulanmıştır (Şekil 7). Belirtilen görüş; başta Gürdeniz Amiral olmak üzere, toplantıya katılanlar tarafından tartışmaya değer bulunmuştur. Toplantıda Nusret Mayın Gemisi Komutanı Yüzbaşı İsmail Hakkı Beyin torunu kaptan Cihat Gündoğdu ve Çarkçıbaşı Yüzbaşı Ali Yaşar Denizalp’ in torunu Atilla Denizalp, Nusret’in tarih sahnesindeki önemini anlatmışlardır (Vitamin 2022).
Haritada beyaz çizgi ve oklar Nusret Mayın Gemisi’nin Erenköy Körfez alanında mayın dökme güzergahını ve yönünü göstermektedir. Bu yorum makale yazarına aittir, tartışılabilir. Kırmızı çizgi Mayın döşenen hattı, yeşil çizgiler Anadolu yakasında bulunan fayları işaret eder.
Çanakkale Boğazının en geniş yeri; Karanlık Liman ve Erenköy Körfezinim olduğu yerdir. Gemiler ancak bu alanda manevra ve geri dönüş yapabilirler. Nusret kahramanları Ege Denizi'nden boğaza giren düşman gemilerinin geri dönüşlerini Karalık Liman alanından yapacaklarını düşünmüş olmalılar. Bizim yiğitlerimiz öyle uzun uzun hesap kitap yapmaz; pratik zekasını kullanır, gözlemlerini yapar ve Nusret Mayın gemisiyle dünyanın tarihini değiştirir. Düşmana 3 gemisini denizin dibine göndererek unutamayacağı dersini verir.
Nusret 'in döşediği mayınlar 18 Mart 1915'te Çanakkale harekâtının kaderini değiştirmiş, ona "dünyanın en ünlü mayın gemisi" unvanını kazandırmıştı. Nusret 'in mayınları 639 kişilik mürettebatıyla Bouvet, onun ardından HMS Irresistible ve HMS Ocean zırhlılarını sulara gömmüştü (Wikipedia, 2021) (Şekil 8 ve 9). HMS Inflexible ise savaş dışı kaldı.
Müttefik donanmasının gemileri boğaza girdikten sonra karşılaştığı direnç karşısında dönüş manevrası yaparken Nusret Mayın Gemisi’nin mayınlarına çarpmış ve Müttefik donanmasının Bouvet, Ocean ve Irresistible adlı gemileri savaş dışı kalacak şekilde zarar görmüş ve batmıştır (Malumat 2020),
Fotoğrafta görülen HMS Irresistible 8 Mart saat 16.15 de mayına çarparak batan 2. Gemi oldu. Saat 13.47 de Fransız Bouvet ve 18.05 de Ocean gemisi Nusret tarafından dökülen mayınlara çarparak batan gemiler listesinde yerini aldı.
Çanakkale zaferinde önemi büyük olan Nusret Mayın Gemisine ait 26 mayından biri olduğu düşünülen bir mayın, bölgede dalış yapan bir balıkadamı tarafından görüntülendi. Boğazın Ege’ye açılan kısımlarında Gelibolu sahil şeridinde kıyıdan yaklaşık 100 metre açıkta ve 15 metre derinlikte, üzeri deniz canlıları tarafından örtülmüş olarak bulunmuştu. Mayının patlamasını sağlayan düzeneklerin de üzerinde olduğu gözlenmişti (Kaynak; Gazete Vitamin, 2020).
Nusret mayın gemisi, 2003 yılında Tarsus Belediyesi tarafından, anıt haline getirilmiştir.
Türk mayın gemisi "Nusret’in Çanakkale’de bulunan kopyası. Nusret Mayın Gemisi'nin aslına bire bir uygun olarak inşa edilen TCG Nusret
Gemi 1962'de özel kişilerce satın alınmış, Kaptan Nusret adıyla kuru yük gemisi olarak hizmet vermiştir. 1990 yılında Mersin açıklarında alabora olmuştur. 1999 yılında bir grup gönüllü tarafından su yüzüne çıkarılan Nusret, 2003 yılında Tarsus Belediyesi tarafından, Çanakkale Savaşları ile ilgili heykellerin de yer aldığı bir çevre düzenlemesi ile anıt haline getirilmiştir (Şekil 10). Nusret Mayın Gemisi’nin 2011 yılında Gölcük Tersanesi Komutanlığında inşa edilen bire bir ölçülerindeki "tıpkı yapımı" TCG NUSRET gemisi bugün de Çanakkale'de müze olarak hizmet vermektedir (Şekil 11). Nusret Mayın Gemisi'nin 100. yıl anma töreninde (8 Mart 2015), gemi temsili olarak yeniden suya indirilmiştir (Wikipedia, 2020).
Kimin yazdığı bilinmeyen aşağıdaki satırları, Çanakkale kahramanlarımız için hatırlamak görevimizdir. Destan nedir biliyor musun? Son erine kadar şehit olan 57. Alay'dır… "Ne olursa olsun düşman Çanakkale'yi geçmemeli" diyen Müstahkem Mevki Kumandanı Albay Selahaddin Adil'dir... 276 kiloluk mermiyi sırtlayıp, namluya süren Seyit Onbaşı'dır... Gelibolu'dur, Kilitbahir'dir, Seddülbahir'dir, Anafartalar'dır, Conkbayırı'dır... Parmağının koptuğunu hissetmeyip, 'komutanım tetik basmıyor' diyen yiğittir... Müttefik donanmasını boğazın sularına gömen Nusret'tir... Vatan uğruna can veren, geri dönmeyi düşünmeyen 250.000 Mehmet'tir... (Haberalp, 2021).
Bir gün hepsinin üstüne görev düştü: “Vatan İçin Ölmek” görevi. Tereddüt etmeden gittiler. Gittiler ve bir daha geri dönmediler. Ruhları şad olsun.
KAYNAKLAR
Haberalp, 2021. Gittiler ve bir daha geri dönmediler! https://www.haberalp.com/gittiler-ve-bir-daha-geri-donmediler
Malumat, 2020. Nusret Mayın Gemisinin Çanakkale’de mayın döktüğü konum. https://www.malumatfurus.org/ nusret-mayin-gemisinin-canakkalede-mayin-doktugu-konum/
Perinçek, D., 2006. Marmara-Trakya havzalarının Yapısal Evrimi ve Fayların Zamansal Gelişimi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi-GençJeo. (Jeoloji Öğrenci Topluluğu) Çanakkale, sayfa 27-38.
Perinçek, D., 2022. Sigeion Kentinin sonunu savaşlar mı, deprem mi getirdi? Çanakkale Çevre ve Doğa Dergisi. Ağustos; 2022
Vikipedi 2020. Nusret. https://tr.wikipedia.org/wiki/Nusret
Vitamin, 2020. 105 Yıldır Uykuda. 1 Kasım 2020 Pazar.
Vitamin, 2022. Çanakkale Boğazı’nda, Nusret Mayın Gemisi İçin Anı Dalışı”. 21 Mart 2022. https://www.gazetevitamin.com/haber/38320-canakkale-bogazinda-nusret-mayin-gemisi-icin-ani-dalisi
Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, 2021. İstanbul ve Çanakkale Boğazı Akıntı Haritaları. https://tudav.org/calismalar/deniz-alanlari/turk-bogazlari/istanbul-ve-canakkale-bogazi-akinti-haritalari/
Wikipedia, 2021. Çanakkale Savaşı deniz harekâtlarına katılan İtilaf Devletlerine ait savaş gemileri listesi. https://tr.wikipedia.org/wiki/canakkale_Savasi_deniz_hareki_Gemi listesi
Wikipedia, 2020. Nusret. https://tr.wikipedia.org/wiki/Nusret#/media
