Çanakkale Boğazı ya da tarihî ismiyle Dardanelya (Yunanca: romanize: Dardanéllia (Dardanos'un Geçidi)), Asya ile Avrupa kıtalarını birbirinden ayıran ve Ege Denizi ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan bir boğaz ve uluslararası suyolu.
1923'te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi ile uluslararası su yolu niteliği kazanan ve 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile tamamen Türkiye Cumhuriyeti'nin denetimine giren Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı ile birlikte Türk Boğazları olarak adlandırılıyor. Avrupa ile Asya kıtalarını birbirinden ayıran doğal sınırlardan biri olarak kabul ediliyor.
KÖPRÜ YAPILDI
Uluslararası deniz taşımacılığında kullanılan en dar boğazlardan biri olan Çanakkale Boğazı, Ege Denizi'ni Marmara Denizi'ne bağlıyor. Boğaz, 61 kilometre (38 mil) uzunluğunda, 1,2 ila 6 kilometre (0,75 ila 3,73 mil) genişliğinde ve ortalama 55 metre (180 ft) derinliğinde. Boğazın en derin noktası ise 104 metre (341 ft) derinliğinde. Boğazda iki kıta arasındaki ulaşım yıllarca feribotlarla sağlandı. Yıllarca hem özel hem de Çanakkale’nin malı olan GESTAŞ tarafından boğazdaki araç ve yaya ulaşımı sağlandı. Daha sonra 1915 Çanakkale Köprüsü’nün yapılması ile ilk kez boğazın her iki yakası birleştirildi.
Önemli bir kısmı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı'ndan oluşan Gelibolu Yarımadası boyunca uzanan boğazın kuzey kıyılarının çoğu seyrek yerleşimliyken, Biga Yarımadası boyunca uzanan güney kıyılarında ise yerleşim daha yoğun ve boğazın en dar yerinde 180.000 nüfuslu Çanakkale il merkezi yer alıyor.
İSTANBUL BOĞAZININ İKİ KATI UZUNLUĞUNDA
İstanbul Boğazı'nın yaklaşık olarak iki katı uzunluğunda olan Çanakkale Boğazı, 61 kilometre (38 mi) uzunluğunda, en dar yeri 1,2 kilometre (0,75 mi) en geniş yeri ise 6 kilometre (3,7 mi) genişliğinde. Ortalama derinliği 55 metre (180 ft), en derin noktası 104 metre (341 ft) olan Çanakkale il merkezinin kuzeyindeki Kilitbahir açıklarında yer alıyor.
ALTTAN VE ÜSTEN AKINTI VAR
Boğazda iki büyük akıntı mevcut: İlki Karadeniz'den Ege Denizi'ne doğru akan yüzey akıntısı, ikincisi ise Ege Denizi'nden Karadeniz'e doğru akan dip akıntısı. Bu akıntıların her ikisi de birbirlerine zıt istikâmetlerde akmaktadır. Boğazın batı yakasını Gelibolu Yarımadası, doğu yakasını ise Biga Yarımadası yer alıyor.
BOĞAZIN İKİ YAKASINDA KALELER BULUNUYOR
Boğazın her iki yakasında kaleler var. İlk defa Türk kuvvetleri 1356'da Süleyman Paşa ile Çimenlikhisar Kalesi'ni fethetti ve Çardak Kalesi'ni inşa etti. Yıldırım Bayezid Çimenlikhisar'daki Bizans surlarını yıktırıp, iç kaleyi düzelttirdi. Fatih Sultan Mehmet, Rumeli'de Sestos (Kilitbahir (Kilidülbahir) - Deniz Kilidi) ve Anadolu'da Aydos (Seddülbahir - Deniz Seddi) kalelerini yaptırdı.
KİLİTBAHİR KALESİ
Kale 1452'de İstanbul kuşatması esnasında Avrupalı devletlerin Bizans İmparatorluğu’na yardım etmesini önlemek amacıyla Fatih Sultan Mehmet tarafından Çanakkale Boğazı'nın Avrupa yakasına, boğazın en dar yerine, Çimenlik Kalesi'nin karşısına yaptırılmış. Kale 30 topla donatılarak Boğaz'ın 1.250 metrelik genişliğinin top menzili içine alındı. Kale 1551'de Kanuni Sultan Süleyman tarafından güçlendirildi, Venedik'le süregelen Girit Savaşı sırasında Kilitbahir yenilendi. 18. yüzyılda Fransız subaylarının rehberliğinde genişletildi. III. Selim tarafından Napolyon Savaşları sırasında tekrar yenilendi.
Kalenin uzunluğu 220 metre, eni ise 120 metredir. Kalenin duvarları tam yuvarlağa yakın 3 burca sahip. Böylece kale planı üç yapraklı yonca görünümüne bürünür. İçeride uzun bir üçgen biçimli kulenin hafifçe eğrilen duvarları vardır ki duvarlardan buraya 3 adet taş köprü ile erişilir ve bu kule 30 metre yüksekliğinde olup 7 katlıdır. Kalenin etrafında daha alçak bir duvar haline ikinci tahkimat bulunmaktadır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılan ilave surlar ve kuleyle kale güneye doğru uzatılmış. Kale, bir süre önce onarıldı ve turizme açıldı. Kale şuanda Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı bünyesinde ziyaretçilerini ağırlıyor.
ÇİMENLİK KALESİ
Çimenlik Kalesi (Kale-i Sultaniye), Çanakkale Boğazı'nın en dar olduğu yerde Anadolu kıyısında Sarıçay ağzındaki düzlük üzerine inşa edilmiş. Kale, 1461-1462 yılları arasında Fatih Sultan Mehmet tarafından boğazın güvenliğini sağlamak amacıyla yapılmıştır. 110x160 metre boyutlarında olan yapı, dikdörtgen planlı olup bir dış sur ve bunun ortasındaki ana kuleden oluşmaktadır. Surların içerisinde, özgün fonksiyonu “baruthane” olan mekân bugün “Piri Reis Galerisi” olarak kullanılmakta olup bunun dışında iki adet de cami bulunmaktadır. Bunlardan Fatih Camii kalenin yapılışı sırasında yapılmıştır. Abdulaziz Camii ise 1861-1876 yılları arasında Sultan Abdulaziz tarafından yaptırılmıştır.
Batıdan boğaza girildiğinde -Tekeburun ile Çankaya arasındaki- Rumeli kıyısı boyunca sırasıyla Seddülbahir, Alçıtepe (Kirte), Kilitbahir, Eceabat, Bigalı (Boğalı), Büyük Anafarta, Kumköy, Uzundere, Küçük Anafarta, Cumalı, Bayırköy, Tayfurköy (Burgaz), Gelibolu ilçe merkezi, Yeniköy yerleşimleri; -Kumkale ile Çardak arasındaki- Anadolu kıyısında ise sırasıyla Kumkale, Erenköy, Kuzuköy, Çanakkale il merkezi, Nara Burnu, Yapıldak, Suluca, Lapseki ilçe merkezi, Çardak yerleşimleri görülmektedir.
Çanakkale Boğazı, Balkanları (Avrupa) Gelibolu Yarımadası boyunca Anadolu'dan ayıran uzun dar bir boğazdır.
MİTOLOJİDE ÇANAKKALE BOĞAZI'NDA GEÇEN İKİ ÖYKÜ
Altın bir koça, erkek kardeşiyle binen Helle boğazda koçtan düşer ve boğulur. Bu yüzden Çanakkale Boğazı'nın isimlerinden biri de "Helle'nin Denizi" anlamına gelen Hellenpontos'tur.
Hero ile Leandros; Bir Afrodit şenliğinde birbirini görüp vurulan Hero ile Leandros, boğazın iki yakasında yer alan Sestos ve Abydos kentlerinde yaşayan iki aşıktır. Hero her gece boğazı Leander'in yaktığı bir mum ışığında geçer; ama bir gün Leander'in babası fırtınalı bir günde işaret mumunu yakar, boğaza atılan Hero ise boğulur. Bu öykü Akdamar (Ahtamara) Adası ile benzerlik taşımaktadır.
ÇANAKKALE’NİN EN BÜYÜK DEĞERİ
Çanakkale’nin en büyük değeri kuşkusuz boğaz. Her iki tarafında yer alan Çanakkale’nin dünyada da tanınan yeri olarak geçiyor. Bu yüzden Çanakkale’nin hem Avrupa kıtasında hem de Avrupa kıtasında yer alıyor. Boğaz, kentte bir çok açıdan büyük artılar kazandırıyor. Sadece ulaşım ve stratejik açıdan değil, aynı zamanda doğal güzellik de katıyor. Boğazın çevresinde toplamda 4 ilçe bulunuyor. Geri kalan alanlar tamamen boş. Bu da turizm açısından büyük önem taşıyor. Hem Gelibolu Yarımadası’nın boğaz kesiminde hem de arka kısımında plajlar bulunuyor. Aynı şekilde Asya kıtasındaki bölgede de çok sayıda plaj yer alıyor. Aynı zamanda boğaz dar olduğu için karşılıklı manzaralar ayrı önem taşıyor. Çanakkale’yi tanıtan en büyük alan ise boğaz.
Bünyamin Nami Tonka
Foto: BHA
