Çocukluk dönemindeki duygusal gereksinimlerin yeterince karşılanamaması, ilerleyen yaşlarda kişisel şemaların yani kalıpların temelini oluşturabilir ve çeşitli psikolojik sorunlara neden olabilir. Böyle durumlarda uygulanabilen şema terapi; şemaların farkına varmayı, onları değiştirmeyi ve onlarla başa çıkmayı amaçlar. Şema terapi, günümüzde yaygın olarak kullanılan, bütüncül bir psikoterapi tekniğidir. Şema terapi nedir, şema terapi ne işe yarar gibi soruların cevapları ve şema terapi hakkında diğer merak edilenler için yazının devamını okuyabilirsiniz.
Şema terapi, Amerikalı Psikolog Jeffrey E. Young tarafından 1980'lerin sonlarında kronik psikolojik problemlerle başa çıkma hedefli geliştirilen, bütüncül bir psikoterapi tekniğidir. Şemalar; insanların duygu, düşünce ve davranışlarına yön veren; algı, inanç ve duygu kalıplarıdır. Genellikle şemalar, kişilerin çocukluk döneminde, aileleri ile olan ilişkileri gibi sosyal ilişkileri ve çocukluk döneminde yaşadıkları deneyimler gibi faktörlerle göre şekillenir.
Şemalar; bireylerin dünya görüşlerini, kendilerine ve başkalarına karşı tutumlarını ve kişilik yapılarını etkiler. Bu yapılar, genellikle kişilerin kendilerini ve dünyayı algılama şekillerini belirler. Şema terapisi, kişilerin olumsuz şemalarını tanımasına ve onları değiştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir terapi yöntemidir. Terapi süresi boyunca kişiler, kalıplarının neler olduğunu fark ederek onları nasıl değiştirebileceklerini öğrenirler.
Şema terapi modeli, kişilik bozuklukları ve kronik psikolojik rahatsızlıkları tedavi etmek amacıyla geleneksel bilişsel davranışçı terapi ve diğer terapi yaklaşımlarından farklı unsurları birleştirilerek geliştirilmiştir. Şema terapinin temelinde erken dönemde yani çocukluk döneminde oluşan uyumsuz şemalar vardır. Bir başka ifadeyle çocukluk ve ergenlik döneminde gelişen ve kişinin yaşamı boyunca devam eden olumsuz şemaları temel alır. Uyumsuz kalıplar, çeşitli psikolojik rahatsızlıklara yol açabilir ve bilişsel çarpıtmalar, kendini engelleyen örüntüler ve uygunsuz başa çıkma biçimleriyle varlıklarını sürdürebilir.
Şema Alanları Nelerdir?
Şema modeli, 5 şema alanı ve 18 uyumsuz şemayı tanımlar. Terapi yöntemi, genellikle uyumsuz şemalarla ilgilense de günümüzde uyumlu yani olumlu şemaların da modele eklenmesine yönelik araştırmalar ve ölçekler geliştirilmektedir. Model; yaşantısal, bilişsel ve davranışsal kalıpları değiştirmeyi ve böylece bireyin amaçlarına ulaşmasına yardımcı olmayı amaçlar. Başlıca şema alanları şu şekildedir:
Kopukluk ve reddetme alanı: Bu şema alanı, sağlıklı ilişkiler kurmayı zorlaştırır ve genellikle mesafeli, duyguların açıkça ifade edilemediği ortamlarda gelişir.
Bozulmuş özerklik ve iş becerisi alanı: Bu alan, genellikle aşırı koruyucu veya küçük düşürücü ortamlarda yetişen bireylerde görülen, özerklik duygusunda bozulma ve kendi başına iş yapma yeteneklerini kaybetme durumunu ifade eder.
Zayıf sınırlar alanı: Genellikle aşırı ilgili davranan veya sorumluluk vermeyen ailelerde yetişen bireyler, sınırlarını belirleme konusunda sorun yaşayabilir.
Başkalarına yönelimlilik alanı: Çocukluk döneminde sevgi ve ilgi görmek için belirli koşulları yerine getirmesi gerektiğine inanan veya öyle ortamlarda yetişen bireyler, sosyal ilişkilerini sürdürmek için başkalarının isteklerine daha fazla odaklanma eğiliminde olabilir.
Aşırı duyarlılık alanı: Genellikle katı kuralların olduğu ortamlarda yetişen bireylerde hata yapmaktan korkma, katı kurallar benimseme gibi davranışlar ortaya çıkabilir (2).
Çocukluk Dönemindeki Temel Gereksinimler Nelerdir?
Şema oluşumunun temelini, çocukluk çağında temel gereksinimlerin karşılanmaması oluşturur. Bu bağlamda çocukluk dönemindeki temel gereksinimler önemlidir. Bu temel gereksinimler şu şekilde sıralanabilir:
Güvende hissetme,
Bağlılık hissi,
Bağımsızlık ve özgürlük hissi,
Hislerin ifade edilmesine olanak sağlayan bir ortam ve hislerin çekinmeden ifade edilebilmesi,
Sınırların uygun bir şekilde belirlenmesi
Yukarıda sayılanlara ek olarak, olumsuz tecrübeler ve travmalar da şemaların gelişiminde önemli rol oynar. Bunlar arasında duygusal ihtiyaçların yeteri kadar karşılanmaması, çocukluk döneminde yaşanan travmalar ve çocuğun duygusal olarak acıya maruz kalması sayılabilir. Bunlara ek olarak çocuğun sosyal ortamında sınırlarının olmaması ve aşırı şımartılması da kalıpların oluşmasında önemli rol oynar. Şemaların oluşmasında rol oynayan bir diğer etken de bireyin ebeveynlerinin kimliğini benimsemesi ve onların davranışlarını içselleştirmesidir.
Şema Terapinin Amacı Nedir?
Şema terapisi, bireylerin şemalarını belirleyip onları iyileştirmeyi amaçlar. Şema terapisinin en önemli hedeflerinden bir tanesi, danışanlara sorunlarıyla nasıl başa çıkacaklarını öğretmektir. Böylece bireyler, şemalardan kaynaklanan duygu ve davranış kalıplarını değiştirerek, temel duygusal ihtiyaçlarını sağlıklı ve uyumlu yollarla karşılamayı öğrenirler. Şema yöntemi, sonunda, kişilerin güçlü ve sağlıklı bir yetişkin kalıbı (şema) geliştirmelerine yardımcı olur. İyi geliştirilmiş bir sağlıklı yetişkin kalıbı, diğer kalıpları iyileştirir ve düzenler.
Şema Terapisinde Hangi Yaklaşımlar Kullanılır?
Terapistler, şema terapisi sürecinde kişinin ihtiyaçlarına uygun farklı terapi teknikleri kullanabilirler. Bu noktada danışan ve terapist arasındaki iletişim oldukça önemlidir. Şema terapisinde kullanılan birçok teknikte başvurulan iki önemli yaklaşım vardır. Bunlar şu şekildedir:
Empatik karşılaştırma: Empatik karşılaştırma tekniği, psikoloğun terapi sırasında ortaya çıkan şemalara onay vererek onları anlamasını, saygı göstermesini ve empati kurmasını ifade eder. Böylece terapi alan kişi, şemaların değişmesi gerekliliğini daha kolay kabul eder.
Sınırlı ebeveynlik: Sınırlı ebeveynlik, terapi sırasında psikoloğun kişinin çocukken karşılanmayan duygusal ihtiyaçlarını anlamasını ve ona saygı, şefkat ve merhamet duyguları ile yaklaşmasını ifade eder. Ancak tüm bunları yaparken terapist, belirli sınırlar içerisinde davranır.
Şema Terapide Kullanılan Teknikler Nelerdir?
Şema terapisi sırasında yukarıda sayılan yaklaşımların uygulanmasında kullanılan farklı teknikler vardır. Bu teknikler dört başlık altında toplanır. Şema terapisinde kullanılan başlıca teknikler aşağıdaki gibidir:
Duygusal teknikler: Bu teknik, yönlendirilmiş imgeler ve rol yapma gibi sık kullanılan teknikleri içerir. İmgeler yardımıyla şemalarla ilişkili duyguları tetiklemek ve kişinin çocukluk dönemindeki gereksinimlerini karşılamak amaçlanır.
İlişkisel Teknikler: İlişkisel teknikler, şemaların ilişkileri nasıl etkilediğini belirleyerek, bu şemaların günlük hayat içerisinde nasıl açığa çıkarılabileceğini öğretmeyi amaçlar.
Bilişsel Teknikler: Bilişsel teknikler, şemalardan kaynaklanan zararlı düşünce kalıplarını tespit etmeyi ve mevcut şema ile tutarlı ve tutarsız olan yaşam deneyimlerini inceleyerek onları açığa çıkarmayı amaçlar.
Davranışsal Teknikler: Davranışsal teknikler, davranış kalıplarını değiştirmeyi ve sağlıklı davranışlar geliştirmeyi amaçlar.
Kaynak: www.medicalpark.com.tr
