EVRENİN DENGESİ VE ÖLÜM
Nart boyu Hun Türklerinde en çok saygı gören ve ismi anılan teyrilerden biri Eliya’dır. Eliya, bu dünya (yer) üzerindeki her varlığın denge içinde yaşayabilmesi için gereken göksel düzenlemeyi yapar. Toprağın ürünler vermesi, canlıları doyurması için
yağmur, yağmur içinse bulutlar, şimşekler, yıldırımlar gereklidir. Bu yüzden Nart halkı, topraklarına yaşam kaynağı suyu gönderen Eliya’yı sık sık anarlar. Aynı zamanda içlerinde bulundukları hali, acılarını, dileklerini bazen Eliya’ya iletirler.
Aşağıdaki şiir, Nartların zor zaman yaşadığı bir dönemde Yarım-Teyri Eliya’ya adanmıştır.
Nart elinde adam kalmay cıyılğandı, Eliya
Halk termiled baş ururğu bir körünçü, Eliya
Teyri bla kök başında caşaysa sen, Eliya
Nartla bla dommay uuğa barasa sen, Eliya
Nart elinde uruş barad köb zamannı, Eliya
Atlarıbız arıydıla, ne eteyik, Eliya
Nartla sadak atadıla tohdamayın, Eliya
Sadak okla kuyulalla, buz urğanlay, Eliya
Gebohları kayaları teşedile, Eliya
Sırpınları cau başlanı kesedile, Eliya
Kök körüyep teyr, eşiği açılır mı, Eliya
Cau askeri kuş tügülley çaçılır mı, Eliya
Nart eline ot salırğa umut bardı, Eliya
Nartnı halkı kuuğundu, ongu kalmay, Eliya
Adıl suudan cau keledi bizni taba, Eliya
Sen bolmayın tıyarbızmı biz alanı, Eliya
Tau başında Nartla kala işleydile, Eliya
Nart kalala süelelle dıh taunlay, Eliya
Nartla bügün kazauatha ketgendile, Eliya
Alanı ua Tişiriula saklaydıla, Eliya
Nart batırla kazauatdan kaytırlamı, Eliya
Nart eline tınçlık kelib solurlarmı, Eliya
Tercüme:
Nart toprağı insanı toplanmıştır, Eliya
Halk sabırsızdır sana başvurmak için, Eliya
Tanrıyla birlikte göklerde yaşıyorsun sen, Eliya
Nartlarla da bizon avına gidiyorsun sen, Eliya
Nart yurdunda savaş sürüyor çok zamandır, Eliya
Atlarımız yorgun düşmüş, ne yapalım, Eliya
Nartlar yaylar çekiyorlar durmaksızın, Eliya
Sadak okları dökülüyor dolu yağar gibi, Eliya
Geboh soyu kayaları döşediler, Eliya
Kılıçları düşman başını kesediler, Eliya
Gök gürüldenip Tanrı kapısı açılır mı, Eliya
Düşman askerleri kuş tüyü gibi dağılır mı, Eliya
Nart yurdunu ateşleme düşünceleri var, Eliya
Nart halkı sürgün halinde, huzursuzdur, Eliya
Adıl Suu’dan bizim yönde düşman geliyor, Eliya
Sen olmadan durdurur muyuz biz onları, Eliya
Dağ tepelerinde Nartlar kaleler yapıyorlar, Eliya
Nart kaleleri dikiliyorlar Dıh dağı gibi, Eliya
Nartlar bugün savaşa gitmişler, Eliya
Onları da kadınlar bekliyor, Eliya
Nart yiğitler bu savaştan dönerler mi, Eliya
Nart toprağına huzur gelip dinlenirler mi, Eliya
nartlarin_annesi
Yarı Teyri Eliya’ya bazen böyle dualar, dilekler gönderilirken, bazı şiirlerde ise Tengri (tek ve biricik yaratıcı), Teyri (Tengri’nin emrinde Dünya’dan sorumlu üstün Teyri) ve Eliya arasındaki ilişkiler ele alınır. Bu evrensel ilişkiler gözönüne alındığında, evrensel bütünlük şu şekilde ifade edilmektedir.
* Her şey önemli bir görev için Tengri tarafından yaratılmıştır.
* Evrende hedefsiz, yararsız, başına buyruk hareket eden hiçbir şey yoktur.
* Her varlık birbiri ile bağlı ve varolmak için birbirine muhtaçtır.
* Evren, farklı varlıkların bütünlüğünden meydana gelen iç çatışmaların sayesinde, kötü veya iyi enerji üretir, bu da, yaradılışta Tengri tarafından verilen enerjinin yenilenmesini sağlar.
* Varlıkların iç çelişkisi, çatışması olmasa her şey yok olur.
* Evren, totur (enerji) üzerine kuruludur.
Yukardaki maddelere değinmek istemiyorum. Zira bu maddeler, çok uzun analizler gerektiren felsefi yorumlara kapı açacaktır. Evrende, zıtlar arasındaki çatışmalardan evrensel bir uyum (harmoni) doğduğu fikri ve buna bağlı tarih ve ahlak anlayışı,
Batı felsefesinde Hegel ile doruğa ulaşmış bir görüştür. Nartların böyle bir evren anlayışı geliştirebilmeleri hakikaten takdir edilmeye layıktır.
